بیکاری و تنگناهای اقتصادی ریشهی بسیار از معضلات فردی و اجتماعی یک جامعه است. یکی از عواقب گسترش بیکاری در یک جامعه، افزایش تمایل افراد و کارگاهها به فعالیت در بخش غیر رسمی اقتصاد است. گسترش فعالیتهای اقتصادی غیر رسمی افراد و شرکتها نتایج مخرب زیادی در پی دارد که در این نوشتار به مرور آنها خواهیم پرداخت.
در ادامه، مطالعهای از پژوهشگران دانشگاه علوم اقتصادی بخارست را مرور میکنیم که به بررسی رابطه بین بیکاری و اقتصاد سایه میپردازد. این مطالعه با استفاده از دادههای آماری گردآوری شده از شاخصهای اقتصادی کشور رومانی تهیه شده است. رومانی کشوری است در جنوب شرقی اروپا، با 22میلیون نفر جمعیت و درآمد ناخالص سرانه 8200 دلار در پایان سال 2010 (این رقم برای کشورمان ایران در همان سال 6500 دلار بوده است).
- اقتصاد سایه چیست؟
اقتصاد غیر رسمی یا اقتصاد سایه، موضوع بحث برانگیزی است که از دهه 60 میلادی همواره مورد توجه اقتصاددانان بوده است. درست مثل بیکاری، اقتصاد سایه هم تعریف واحدی ندارد. شاید بهترین تعریف برای اقتصاد سایه چنین باشد:
اما چرا مطالعه اقتصاد سایه و محاسبه سهم آن از فعالیتهای اقتصادی مهم است؟
فعالیتهای حوزه اقتصاد سایه، فعالیتهایی هستند که عمدتاً از دید ناظرین اقتصادی مغفول میمانند اما تبعات آنها بر زندگی مردم چشمگیر است. واضح است که تبعات فعالیتهای نظارت نشده اقتصاد سایه چندان مثبت نیستند.
- چرا افراد به فعالیت در بخش غیررسمی اقتصاد روی میآورند؟
افزایش نرخ بیکاری در یک جامعه این امکان را برای شرکتها و صنایع فراهم میکند تا خارج از چهارچوبهای قانونی به استخدام کارکنان خود بپردازند. در کنار افزایش نرخ بیکاری، بازنشستگی پیش از موعد و کاهش ساعت کاری کارکنان رسمی از دیگر عواملیست که زمینهی فعالیت افراد در بخش غیر رسمی اقتصاد را فراهم میکند.
- چرا صنایع و شرکتها به فعالیت در اقتصاد سایه تمایل دارند؟
صنایعی که قصد فعالیت در اقتصاد رسمی را دارند، ملزم به رعایت قوانین اقتصاد رسمی هستند و بنابراین موظفند که گزارش صحیحی از فعالیت های اقتصادی خود ارایه دهند. ارائه این گزارشها صنایع را به پرداخت مالیات، حق بیمه و حداقل دستمزد برای کارگران موظف میکند. برای همین شرکتها و صنایع جهت صرفهجویی در هزینهها، کاهش دستمزدها و فرارهای مالیاتی به فعالیت در حوزه اقتصاد سایه و استخدام غیر رسمی کارکنان روی میآورند.
- مطالعه آماری رابطه بین بیکاری و اقتصاد سایه
نمودار زیر رابطه بین اقتصاد سایه و بیکاری در فاصله بین سال های 2000 تا 2010 میلادی در کشور رومانی را به تصویر میکشد. در این نمودار حجم اقتصاد سایه به صورت درصدی از تولید ناخالص ملی نمایش داده شده است. دادههای مورد استفاده برای تهیه این نمودار از موسسه ملی آمار و بانک ملی رومانی اخذ شدهاند.
لازم به توضیح است که در این پژوهش از شاخص نقدینگی برای محاسبه حجم اقتصاد سایه استفاده شده است. این شیوهای پذیرفته شده برای تخمین میزان گردش مالی اقتصاد سایه کشورهاست.
همانطور که در نمودار بالا مشاهده میشود، در سال 2000 سهم اقتصاد سایه در کشور رومانی حدود 36.6 درصد از تولید ناخالص ملی بوده است در حالی که این عدد در سال 2010 با کاهشی 5.6 درصدی به 31 درصد از تولید ناخالص ملی رسیده است. همچنین، در همین بازه زمانی، آمار بیکاری ثبت شده در کشور رومانی کاهشی 4 درصدی را تجربه کرده است.
- جمع بندی و ارایه راهکار
نمودار فوق تاثیر پذیری یک طرفه اقتصاد سایه از بیکاری ثبت شده را اثبات میکند. بنابراین میتوانیم نتیجه بگیریم که با افزایش میزان بیکاری، سهم اقتصاد سایه افزایش خواهد یافت و با کاهش بیکاری، فعالیتهای اقتصادی حوزه اقتصاد غیر رسمی نیز کمتر میشوند. پژوهشی که در سال 2002 توسط بوئری و گاریبالدی در 20 ناحیه در ایتالیا انجام شده است، همین نتایج را تأیید میکند.
ما در موسسه نیکوکاری آئین سارا امیدواریم که با کارآفرینی در مناطق محروم کشورمان، گامی در راستای رشد اشتغال جوانان، بهبود فضای کسب و کار، کاهش نرخ بیکاری، حذف اقتصاد سایه و تبعات مخرب آن برداریم.
